Эрх баригч намын “томчуудын толхилцоон” хэрхэн үргэлжлэхээс үүдэж, Үндсэн хуульд дахин нэмэлт өөрчлөлт оруулах эсэх асуудал шийдэгдэх дүр зураг ажиглагдах боллоо. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх улс төрд ч үнэхээр номер нэг байж чадаж байна. Эрх баригч намын дарга Л.Оюун-Эрдэнийн “тэнхээ” суларч, УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан өөрийн бие даасан фракцаа зузаатгасан байдалтай “томчуудын” улс төрд өрнөл их байх боллоо.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн “бядтай” байгааг түүний дэмжиж гаргаж ирсэн УИХ-ын гишүүдийн үг, үйлдлээс харж болно. Хамгийн сүүлд гэхэд, Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайханы хэлсэн, ярьсан үгсэд анализ хийхэд, хотын дарга Х.Нямбаатар руу чиглэлээ. ХУД-ийн Эрүүл мэндийн төвийн эмч, ажилчид даргаа эсэргүүцэж, ажил хаялт зарлахдаа эрүүл мэндийн үйлчилгээг иргэдэд ямар нөхцөл байдалд хүргэдэг тухайгаа “шүгэл үлээсэн”. Энэ нь олон нийтийг цочирдуулж, эрүүл мэндийн салбарын бодит төрх гэх дүгнэлтэд хүргэсэн. Салбараа хамгаалж, байр сууриа илэрхийлэх ёстой Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайханы тайлбар дахин иргэдийг “цочирдуулав”. Тэрбээр “Дүүргийн Эрүүл мэндийн төвийн асуудал бол нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрынх. Бүр цаашлаад нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагчийн шийдэх асуудал” гээд шууд хэлэв. Х.Нямбаатарт хаягласан энэ тайлбарын цаана ХУД-ийг “атгах” улстөрчдийн өрсөлдөөн ширүүссэнийг харж болно. ХУД-ээс сонгогдсон Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайханы, нэг тойргийн гишүүн Ж.Алдаржавхлантай “том жижгээ” буюу хэн нь хүчтэйгээ үзэх хөшигний ардах “толхилцоон” нь энэ мэтээр ил цухалзаж эхэллээ.
№2 ТАЙЗАН ДЭЭР ИЛ ГАРАХ УУ?
Дараагийн баримт бол ХХААХҮ-ийн сайд Ж.Энхбаярын нүүдэл. Тэр Дархан-Уул аймаг руу Засгийн газрын нэг яамыг шууд нүүлгэж чадлаа. Өмнө нь зөвхөн цаасан дээр бичигдэж, төвлөрлийг сааруулах гол арга гэж төлөвлөгөөнд тусгагддаг байсан ч, хэрэгжүүлэх эрх мэдэлтэй, зоригтой сайд гараагүй юм. Харин Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн фракц эрх баригч нам дотроо эрх мэдэлтэйг нотолж, Ж.Энхбаяр ХХААХҮЯ-ыг Улаанбаатар хотоос ийнхүү гаргав. Яам нүүлгэлтийн ард ажилчдын нүүлгэн шилжүүлэлт давхар яригдана. Мөн сайд Ж.Энхбаярын хувьд давхар дээлтэй. Цаашид УИХ-ын чуулгандаа хэрхэн оролцох гээд тойрсон асуудал дундаршгүй. Гэтэл УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалангаас өөр Ж.Энхбаяр сайдад үг дайх асуудлаа хэрхэн шийдэж буйг тодруулж асуух “зориг, зүрхтэй” УИХ, Засгийн газрын гишүүн алга. Зөвхөн №2 л, сайд нарыг чуулганд идэвхтэй суухыг сануулж, тэдэнд чуулганы танхимд орж ирэх 10 минутын хугацааг өнгөрсөн Пүрэв гарагийн чуулганы хуралдааны үеэр өгөхдөө Ж.Энхбаяр сайдад давхар анхааруулга өгч амжив. Тэрбээр Засгийн газрын гишүүдийг удаа дараа УИХ-ын үйл ажиллагаанд хүндэтгэлгүй хандаж буйг анхааруулсан нь, Ж.Энхбаяр сайд УИХ-ын намрын ээлжит чуулган эхэлснээс хойш хоёр л удаа хуралдаанд суусантай холбоотой. Түүнийг Дархан-Уул аймгаас хэрхэн УИХ-ын үйл ажиллагаандаа оролцож явах эсэхийг асуусан хэрэг.
Хэдийгээр УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнийг бус, Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийг “налж” буй гэгдэх ч, өөрийн фракцаа хүчитгэх уулзалтуудаа “Их тэнгэрийн аманд” хийж эхэлсэн. Говь-Алтай аймгаас эхлүүлээд өөрийн тойргоос гаралтай улс төрч, бизнесмэнүүдийг дуудан авчирч, харилцан биесээ дэмжиж ажиллахаа хэдийнээ илэрхийлэх болжээ. Цаашид УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан хэнтэй “хавсархаас” хамаарч, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёрын хэн нь том байх вэ гэдэг нь шийдэгдэнэ. МАН-ын дарга нь Л.Оюун-Эрдэнэ хэдий ч, намын гал тогоог базах хөшигний ардах босс нь Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн хүн Я.Содбаатар. Эндээс Л.Оюун-Эрдэнийн хүч алсуураа суларч, сүүлийн 3 сонгууль дараалж МАН-ыг ялуулсан “эрхэм” генсек асан Д.Амарбаясгалангийн тайзан дээр ил гарах ээлж болсон гэж Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх тооцсон байж болох юм. Мөн түүнээр дамжуулж, өөрөө дахин ерөнхийлөгчөөр сонгогдон үлдэх боломжийг хайж эхэлсэн гэж хэлэхэд хилсдэхгүй улс төрийн өрнөлтэй байна.
Л.ОЮУН-ЭРДЭНЭД “ҮНЭНЧ ҮЛДСЭН НЬ” Х.НЯМБААТАР
МАН УИХ-ын 2024 оны сонгуульд “батаар нь” ялалт байгуулахын тулд намын жагсаалтдаа эрдэм боловсролтой, улс төрөөс ангид шинэ залуу боловсон хүчнийг ихэд оруулсан. Эцэст нь МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ ялах зорилгодоо хүрсэн ч, жагсаалтын гишүүдээ “хайрцаглах” төлөвлөгөө нь биелж өгөхгүй сандарч байна. Жагсаалтын нэгдүгээрт бичигдсэн Г.Лувсанжамц гишүүнээс эхлээд чуулганы танхимд Засгийн газрыг шүүмжлэх, зарим хуулийн төслийг дэмжихгүй унагах зэрэг “дур зоргоороо” загнах шинэ улстөрчид бишгүй бий. Төхөөрөмж гацсан, ажилласангүй гэдэг шалтгаан л эрх баригчдыг, Засгийн газрыг аврах “найдлага” нь болж тогтох нь. Хэдий хүртэл хүн итгэмгүй энэ аргаа эрх баригч намын дарга, томчууд ашиглахыг таашгүй боллоо. Нэг ёсондоо Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ шинэ гишүүдээ “хайрцаглаж” дуустал УИХ-ын гишүүдийн бүртгэлийн төхөөрөмж гацаж болзошгүй юм.
Орон нутгийн сонгуульд үнэмлэхүй ялалт үзүүлсэн “баатар” бол нийслэлийн МАН-ын хорооны дарга Х.Нямбаатар. Ерөнхий сайдын Л.Оюун-Эрдэнэд үнэнчээр үлдсэн үеэл нь энэ ялалтыг ганцаараа зүтгэж авчраагүй. Нийслэлийн МАН-ын хорооны дарга асан, УИХ-ын гишүүн асан Д.Сумъяабазартай хүч хавсарсанаар нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Х.Нямбаатар өнөөдөр НИТХ-д өөрийн “32 халаасны төлөөлөгчтэй” бардам сууна. Түүний 32 халаасны төлөөлөгчдийн тал нь буюу 50 хувь нь Д.Сумъяабазарын фракцын төлөөлөгчид. Тиймдээ ч хүйтэрсэн хойно авто замын хучилт хийж, сэв суусан замаа “Яарч хийснээс боллоо, засах шаардлагатай бол дулаан орохоор засаад өгье” гэж хээв нэг хэлэх гүйцэтгэгч компанитай хотын ажил үргэлжилж байна. “Намайг хэн тоож, нохойг хэн саах вэ” гэдэгчлэн эрх ашиг нэгт намын ах Д.Сумъяабазараас эхлэлтэй нийслэлийн бондны мөнгөөр Х.Нямбаатар ийнхүү “тонгочих” боллоо. Бие даасан төсөвтэй болсон Улаанбаатар хот хэсэгтээ л улс төрөөс явсан гэж харагдах Д.Сумъяабазар, НИТХ-д “32 халаасны төлөөлөгчтэй” гэгдэх Х.Нямбаатар нарын хоршсон шийдвэрээр “услагдах нь уу, унах нь уу”... Засгийн газрын тэргүүн ямартай ч, өөрийн багийнханаа дэмжинэ үү болохоос шүүмжлэхгүй нь тодорхой болсон. Нөгөө талд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нийслэлийн захирагч асан Д.Сумъяабазартай ойлголцож, нэг хөнжилд орсон нь эрх баригч намын “томчууд” буюу Л.Оюун-Эрдэнэ, Д.Амарбаясгалан нарын амжилт, ялалтаар тасралтгүй үргэлжилсэн замыг салгасан гэж дүгнэж болохоор байна. Учир нь, Д.Сумъяабазар улс төрийн “үхдэл” болох замаа Д.Амарбаясгаланг оролдсоноор эхлүүлж, өөрийнхөө мэхэнд унасантай холбоотой. Түүнээс гадна ЗГХЭГ-ын дарга асан Д.Амарбаясгалан руу гал нээсэн өөр нэг хүн бол ХЗДХ-ийн сайд асан Б.Энхбаяр. Үр дүнд нь тэр сайдын суудалгүй хоцорч, араас нь нь сумласан Д.Сумъяабазар улстөрийн “үхдэл” болсон гэж нам доторх шивнээ ярианаас дуулдах болов. Эндээс харахад эрх баригчдын “толхилцоон”-ы хожил УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгаланд илүү явна.
Эцэст нь “Манайх шиг сонгуулийн тогтолцоотой, намууд бэхжээгүй оронд төрийн тэргүүнийг парламентаас сонгодог болчихвол тэрээр намын дарга - Ерөнхий сайдын “гарын хүн” болох магадлалтай. Шүүх, Цэц зэрэг бие даасан байгууллагууд ч Ерөнхий сайдын шууд нөлөөнд орох тал руу явна” гэж Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн, хуульч О.Мөнхсайхан тайлбарласан удаатай. Нэг ёсондоо хэрэв парламентаас Ерөнхийлөгчөө сонгодог болвол, одоогийн Ерөнхийлөгчийн хэрэгжүүлж буй бүх чиг үүрэг Ерөнхий сайдын хамааралд орж, хяналт-тэнцэл алдагдах эрсдэлтэйг сануулъя. Ингэж бичдэгийн учир нь, одоогийн эрх баригчдын “толхилцоон”-ы эцсийн цэг парламентаас Ерөнхийлөгчөө сонгодог болох хуулийн өөрчлөлт байж болзошгүй юм.
