Төрийн гурван өндөрлөг шинэ жилийн мэндчилгээгээрээ дамжуулан 2024 оны ажлаа дүгнэх гэхээс илүү 2025 онд төр илүү хүчтэй байна гэх өнгө аяс цухалзуулаад өнгөрлөө. Ингээд Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нарын шинэ жилийн мэндчилгээний агуулгыг задлан шинжилвэл дараах улс төрийн санаа болон иргэдийн бодит амьдралын асуудал хэрхэн тусгагдсан талаар дүгнэхэд, төрт ёс, төрийн үнэт зүйлс зэрэг үг хэллэг олон давтагдсан нь үндэсний бахархлыг дэмжих зорилготой байж болох ч төр, засгийн хүчийг хэт өргөмжилсөн мэт.... Харин эх оронч, эв нэгдэлтэй, сахилга хариуцлагатай ажиллах гэх санаанууд нь зохион байгуулалт, хариуцлагыг уриалсан хэдий ч, эрх баригчдын шийдвэрийг хэт төвлөрүүлж буй мэт ойлгогдохоор байлаа.
Ийнхүү Төрийн гурван өндөрлөг нь төрийн хүчирхэг байдал, томоохон төсөл, бодлогыг хэрэгжүүлэхэд төрийн оролцоо чухал болохыг онцолсон ч иргэдийн оролцоо, хувийн хэвшлийн эрх чөлөөг хангах тал дээр хэт алслагдсан байлаа. Шууд сонсоход, уншихад төрийн дарангуйлал гэхээс илүүтэй, төрийн зохицуулалтыг онцлох боловч энэ нь дарангуйлал руу хөтлөх эхний алхам байж болзошгүй юм.
Ерөнхийлөгч иргэдээ мартаж, төрийн хүчээрээ бахархав
Ерөнхийлөгчийн үг нь үндэсний эв нэгдлийг уриалсан эерэг хандлага илэрхийлсэн ч зарим хэсэг нь төрийн засаглалын хэт төвлөрөл, төрийн хүчийг бахархал болгон харуулсан өнгө аястай байна. Тухайлбал,
"Төрт ёс, төрт Монгол Улсын гал голомт", "төрийн үнэт зүйлс" зэрэг үг хэллэг олон давтагдсан нь үндэсний бахархлыг дэмжих зорилготой байж болох ч төр, засгийн хүчийг хэт өргөмжилсөн мэт санагдах.
"Эмх цэгцтэй, эх оронч, эв нэгдэлтэй ажиллах", "сахилга хариуцлага" зэрэг санаанууд нь зохион байгуулалт, хариуцлагыг уриалсан ч, эрх баригчдын шийдвэрийг хэт төвлөрүүлсэн мэт ойлгогдох.
Мэндчилгээнд иргэдийн үүрэг оролцоог шууд дурдсангүй, харин "төр, засаг, парламентын ололт амжилт" дээр илүү төвлөрчээ. Энэ нь төрийн төвлөрлийг чухалчилж, иргэдийн үүргийг хоёрдугаарт тавьсны шинж гэж уншигдахаар байна.
"Их эзэн Чингис хаан", "төрт ёсны үнэт зүйл" зэрэг түүхэн бахархлыг дурдаж, үндэсний үзлийг сэргээхээр оролдсон байна. Гэсэн хэдий ч энэ нь төрийн засаглалыг зөвтгөх, улам бататгах зорилготой үзэл суртлын өнгө аястай байж болно.
"Мөнх тэнгэрийн хүчин дор Монгол Улс мандан бадрах болтугай" гэх мэт уламжлалт үг хэллэг нь нэгдмэл байдлыг уриалсан боловч хэт их ашиглавал улс төрийн дарангуйллын илэрхийлэл гэж ойлгогдох юм.
Уг нь "иргэдийн оролцоог чухалчлах", "шударга ёсыг хангах", "төр, засаг, иргэдийн хамтын ажиллагааг дэмжих" зэрэг санаануудыг илүү онцолсон бол ардчилсан үнэт зүйлсийг илүү тэнцвэртэй харуулж чадах байв.
УИХ-ын дарга өөрсдийнхөө улс төрийн байр суурийг бататгав
Спикерийн мэндчилгээнд бодлогын амлалт, өөрчлөлтийн хэрэгжилт, парламентын тогтвортой байдал, иргэдийн итгэлийг хүлээх асуудал нь цаашид анхаарах гол сорилт гэдгийг мартаж, мөн л иргэдийн оролцоо, иргэд нь амьдралыг дээшлүүлэхэд эрх зүйн ямар зохицуулалт хэрэгтэйг дурдсангүй орхилоо. Тийм мөртөө УИХ ирэх дөрвөн жилд хүн төвтэй стратеги хэрэгжүүлнэ гэх.
Шинэ парламентад тавигдах стратеги, хүний эрх, тогтвортой хөгжилд суурилсан бодлогын чиглэл нь эрх баригчдын эрмэлзлэлтэйг илэрхийлж болох. Гэвч "эрх баригчид одоо болон ирээдүйд улс орныг хариуцлагатай, зөв бодлогоор удирдах болно" гэсэн дохиог өгч буй мэт.
Гэтэл бодит амьдрал дээр иргэд нь Үндсэн хуульд заасан эрүүл аюулгүй орчин амьдрах үндсэн эрхээ эдэлж чадахгүй, унтахдаа угаартчихвий гэх айдастай, хоол хийхдээ тог нь гэнэт тасалдчихвий гэх болгоомжлолтой, түгжрэлд нэг өдрийн 3-5 цагийг зарцуулан байж яваа асуудлыг огт ярьсангүй.
Харин эрх баригчдын бодлого, шинэчлэл, ололт амжилтыг онцолсон агуулга давамгайлж байна. Энэ нь эрх баригчдын улс төрийн байр суурийг бататгах, олон нийтийн дэмжлэгийг нэмэгдүүлэх зорилготой улс төрийн хандлага агуулсан хэлбэр юм. Уг нь эрх баригч өөрийн намаа дөвийлгөсөн өнгө аясыг саармагжуулж, бусад намуудын үүрэг оролцоо, хамтын шийдвэр гаргалтын талаар илүү дэлгэрэнгүй дурдсан бол илүү тэнцвэртэй шударга улс төр харагдах байв.
Хууль тогтоох ард түмний төлөөллийн дээд байгууллага нь ард түмний эрх ашгийг хөндөн ажиллахаа умартаж, эрх баригч өөрсдийнхөө байр суурийг бататган зогсох нь мөн л дарангуйлал руу чиглэж буйн нэг шинж юм.
Ерөнхий сайд хувийн хэвшлээ умартаж, нэг талт бодлого хэрэгжүүлэхээ илэрхийлэв
Ерөнхий сайдын мэндчилгээнд төрийн хүчирхэг байдал, томоохон төсөл, бодлогыг хэрэгжүүлэхэд төрийн оролцоо чухал болохыг онцолсон ч иргэдийн оролцоо, хувийн хэвшлийн эрх чөлөөг хангах тал дээр хэт алслагдсан байж болзошгүй байна. Төрийн дарангуйлал гэхээс илүүтэй, төрийн зохицуулалтыг онцлох боловч энэ нь дарангуйлал руу хөтлөх эрсдлийг дагуулж болохыг харгалзах шаардлагатай. Мэндчилгээг задалбал,
Төрийн хэт оролцоо:
Үндэсний баялгийн сан, хуулийн шинэчлэлт, томоохон мега төслүүд зэрэг бодлогын үйл ажиллагаанд төрийн оролцоо ихээхэн байгааг онцолсон. Энэ нь төрийн зохицуулалтыг дэмжих байр суурийг илэрхийлж байна. Гэхдээ энэ илэрхийлэмж нь төрийн төвлөрсөн удирдлага, хэт их оролцоо, иргэдийн чөлөөт сонголт болон хувийн хэвшлийн оролцоог хязгаарлах магадлалтай өнгө аяс байж болзошгүй.
Хэт төвлөрсөн шийдвэр гаргалт, төрийн бүх түвшинд өндөр оролцоо нь заримдаа хувийн хэвшил, иргэний оролцоог хязгаарлах эрсдэлтэй байж болно.
Иргэдийн мэдэх эрх ба хяналт:
"Төрийн сангууд цахим системд ил боллоо" гэх мэт тайлбар нь ил тод байдлыг хангах эерэг санаачилга мэт боловч төрийн хүч нэмэгдсэн нөхцөлд иргэдийн хяналт хэрхэн хэрэгжих нь тодорхойгүй байна.
"Хурдтай хөгжлийн төлөөх Зориг" хөтөлбөр:
Энэ нэр томьёо нь улсаа хурдтай хөгжүүлэх эрмэлзлийг харуулж буй ч үүнтэй зэрэгцэн хэт төвлөрсөн төлөвлөлт, иргэдийн оролцоог орхигдуулах магадлалтайг харуулна.
Онц байдал, хатуу шийдвэрүүд:
"Тавантолгойд онц байдал тогтоож, төрийн сангууд ил боллоо" зэрэг үйл явдлууд нь төрийн хяналтыг нэмэгдүүлэхийг илтгэх боловч үүний урт хугацааны үр нөлөө нь ардчиллын үзэл санаатай хэр нийцэх нь эргэлзээтэй.
"Хуримтлалын сан 20 их наяд төгрөгт хүрнэ"
Энэхүү зорилт амбицтай бөгөөд эерэг хүлээлт үүсгэх ч зорилтод хүрэхэд хувийн хэвшил, олон нийтийн оролцоо, хяналт хэрхэн хангагдах талаар тодорхойгүй байна.
"Галтай олон шийдвэр гарна"
Энэ нь томоохон өөрчлөлт, хатуу шийдвэрүүдийг илэрхийлэх ч үүнээс үүдэн гарах нийгмийн сөрөг үр дагаврыг тооцоолсон эсэх нь тодорхойгүй.
"Нүдний цөцгий мэт хайрлан хамгаалдаг болсон байна"
Иргэдийн оролцоог дэмжиж буй мэт боловч төрийн төвлөрлийг ч бас сануулж байна. Энэ нь тухайн сангийн үйл ажиллагааг хэт төвлөрсөн хяналтад байлгах магадлалтай.
"Уураг тархи бүхэн улайстал ажиллах"
Эдгээр үгс хурдтай хөгжил, бүх нийтийн оролцоог дэмжихэд уриалж буй мэт боловч үүний цаана иргэд болон бизнес эрхлэгчдэд хэт их ачаалал үүсгэх, шахалт үзүүлэх эрсдэлтэй.
Ийнхүү Ерөнхий сайд шинэ оны мэндилчгээгээрээ дамжуулж, төрийн хүчирхэг байдал, удирдах чадварын давамгайлсан хандлагаа илэрхийллээ. Мөн иргэдийн оролцоо, хувийн хэвшлийн эрх чөлөөг тодорхой дурдаагүй нь нэг талт бодлого хэрэгжүүлэх эрсдэлтэйг харуулж байна. Үүнээс гадна нийгэмд төрийн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхийг уриалсан үг хэллэг нь хэт төвлөрлийг зөвтгөж ойлгохыг шаардсан байж болзошгүй юм.
