



















Энэ долоо хоногт УИХ-ын чуулганаар Энэтхэгийн Эксим банкнаас 431 сая ам.долларыг нэмж зээлэх эсэхийг эцэслэнэ. Үгүй гэвэл Дорноговь аймгийн Алтанширээ сум дахь газрын тосны үйлдвэрийн бүтээн байгуулалт зогсох эрсдэлтэй гэж буй. Тиймдээ ч УИХ хүчээр шахуу нэгэн зэрэг "за" гэж магадгүй. Өнгөрөгч долоо хоногт хаагдахаар товлогдсон намрын чуулган дахин 7 хоногоор сунасан шалтгаан ердөө энэ асуудал шахуу. Дорноговь аймгийн Алтанширээ суманд баригдаж буй газрын тосны үйлдвэрийг 1.2 тэрбум ам.доллараар барих ТЭЗҮ 2019 онд батлагдсан. Гэвч ковид цар тахлын дараа тоног төхөөрөмжийн үнэ нэмэгдсэн нь 431 сая ам.долларыг Энэтхэгийн Эксим банкнаас зээлдэх шалтгаан гэж тайлбарлаж буй. Гэхдээ энэ бол ердөө шалтаг шахуу гэж улстөрчид өөр хоорондоо ярилцаж байгаа.
Сануулахад, 1.2 тэрбум ам.доллараас өнөөдрийн байдлаар 268 сая ам.долларыг нь зарцуулсан. Үлдсэн 968 сая ам.доллар дээр 0.5 хувийн хүү буюу Монгол Улсын Засгийн газар 2018-2024 оны хооронд 10 сая ам.долларын хүү төлжээ.
Он удаан жил яригдсан газрын тосны үйлдвэр баригдах дээрээ зээлээ нэмж авахаар болчихов. 2027 онд ашиглалтад орно гэсэн өөдрөг мөрөөдлөөр эхэлсэн газрын тосны үйлдвэрийн бүтээн байгуулалт дуусч, бид дотоодоосоо шатахууны хэрэглээнийхээ 55 хувийг хангана гэж итгэж байв. Уг нь манайх шиг жилдээ 1.2 сая тонн нефтийн бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг, хойд хөршийнхөө цоргоноос 90 гаруй хувийн хамааралтай улсад чухал төсөл. Гэхдээ авах зээлээ дахиж нэмээд байвал эдийн засгийн үр өгөөж хүртэх хугацаа алсарч, зээлийн хүүндээ дарамтлуулж, эргэн төлөлт дээрээ нуруугаа авхуулж мэдэх гэмтэй. Ашигтай биш юмаа гэхэд алдагдалгүй байвал баярлууштай. Гэтэл байнга шахуу элдэв шалтаг тоочин зээлийн хэмжээг нэмэх нь Монгол төр "ам мэхэнд өвдөг шороодох" вий гэсэн болгоомжлолыг дагуулж байна.
Зээлийн ерөнхий нөхцөл:
Жилийн 1.75 хувийн хүүтэй,
Үйлчилгээний шимтгэл 0.5 хувь
Хөрөнгө нөөцлөн баталгаажуулсны шимтгэл 0.5 хувь.
Таван жил үндсэн төлбөрөөс чөлөөлөгдөнө.
20 жлиийн хугацаанд зээлээ эргэн төлж барагдуулна.
Үйлдвэр ашиглалтад орсноос гурван жилийн дараагаас жил бүр 120 сая ам.доллар төлнө. Дээрээс нь ашигтай ажиллуулах үүрэгтэй.
Гэтэл төсөл ашигтай байж чадах уу гэдэг хамгийн том сорилт. Газрын тосны үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байж ашгийн тухай ярина. Ингэхийн тулд 1.5 сая тонн түүхий тос хэрэгтэй. Монгол улс түүхий тосоо бүтээгдэхүүн хуваах гэрээтэй Петро Чайна Дачин Тамсаг компаниас авна. Гэтэл энэ компани одоогоор 552 мянган тонн түүхий нефть олборлож буй. Энэ нь зээлээр барьж байгаа газрын тосны үйлдвэрийн хэрэглээний ердөө 3/1-ийг хангана гэсэн үг. Тэгэхээр газрын тосны үйлдвэр ашигтай ажиллах эсэх нь тэнгэрээс од шүүрэхтэй адил төсөөлөгдөөд байгаа юм.
Зарим судлаачид үйлдвэрийн эдийн засгийн тооцоолол нь буруу боловсруулагдсан гэж хардаг.Үйлдвэр бүрэн ашиглалтад орсон ч эхний жилүүдэд 50-60 хувийн хүчин чадлаар ажиллана. Тиймээс тус үйлдвэрийн үр ашиг эдийн засгийн хувьд эерэг гарах боломжгүй гэх нь ортой.
Бушуу туулай борвио баастах вий гэсэн болгоомжлол газрын тосны үйлдвэрийн салшгүй хэсэг болчихсон юм биш биз гэх эргэлзээг дагуулсаар байна. Зээл авах шиг амар юм байхгүй. Дэмжлээ, алх цохилоо, авлаа, үрлээ, болоо. Гэтэл ТЭЗҮ-ээ эргэн харалгүйгээр ингэж бачимдах нь гаслах өдрийн эхлэл байх вий. Эксим банкнаас авсан зээлийн зарцуулалт дээр хяналт хэрхэн тавьж байгаа вэ? Зүгээр л тоног төхөөрөмжийн өртөг нэмэгдсэн, нэмж зээл авъя гэхээр өгчих нь зарчмын хувьд, эдийн засгийн тооцооллын хувьд, ер нь дөрвөн аргын тоо мэддэг хэн бүхний хувьд зөв үү?
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮР ӨГӨӨЖИЙГ НЬ ХАРВАЛ...
Дотоодын нефть бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл гадаад зах зээлийн хамаарлыг багасгаж, валютын урсгалыг хадгалах боломж. Мэдээж импортын шатахууны хомсдол болон үнэд дарлуулахгүй байх гол давуу тал. Үйлдвэр жилдээ 1.5 сая тонн газрын тос боловсруулж, Евро-4.5 стандартын шаардлага хангасан 560 мянган тонн автобинзен, 670 мянган тонн дизель түлш, 107 мянган тонн шингэрүүлсэн шатдаг хий болон бусад бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ гэх. Үйлдвэр ашиглалтад орсноор жилд 1.2 тэрбум ам.долларын борлуулалт хийн, улс болон орон нутгийн төсөвт татвар, хураамж хэлбэрээр жил бүр 150 сая ам.доллар төвлөрүүлнэ гэж анхлан тооцож байсан. Гэсэн ч газрын тосны үйлдвэрийг үр ашигтай ажиллуулахын тулд хөрөнгө оруулалт, дэд бүтэц зэрэгтээ онцгойлон анхаарах шаардлагатай. Газрын тос олборлодог ч боловсруулдаггүй цорын ганц улс бол Монгол. Энэ урвуу хамаарал өөрчлөгдөж байж шатахууны үнийг дагаж өсдөг өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ хөөсрөхгүй. Уг нь Монголчуудын зоо тэнийх төсөл.
Энэ бүхнээс Монголчууд хожих уу хожигдох уу гэдгийг төрийн түшээдийн ухааны цараа шийдэх нь. Хамгийн гол нь газрын тосны үйлдвэр ашиглалтад орсоноор импортын шатахуунаас хямд шатахуун хэрэглэх учиртай. Өнөөдрийн байдлаар /2025.01.25/ АИ-92 2390 төгрөг, АИ-95 3910 төгрөг, ДТ-3140 төгрөгийн үнэтэй байна. 2027 оноос Монголчууд одоогийн энэ үнээс хямд шатахуун хэрэглэж байж өгөөжийг нь хүртэх гол зорилготой.











