CNN редакторын тэмдэглэл: Энэхүү тэмдэглэл нь "Адре" дэх дүрвэгсдийн хуарангаас хүрч байна. Энэ нийтлэлд охид эмэгтэйчүүдийн бэлгийн хүчирхийлэл, өвчин тахал, өлсгөлөнтэй холбоотой сэтгэл түгшээх баримт, үг хэллэг агуулагдсан болно.
10 настай Наймат Ахмед охин Суданд болсон иргэний дайны хор уршигийг биеэр туулсан юм. Сүүлийн нэг жилд Суданы Дарфур мужид орших Масалит нийгэмлэг рүү хэд хэдэн удаагийн угсаатны халдлага болжээ.
Энэ халдлагын үеэр Наймат охины эмээ нь буудуулж амиа алдсан бол, эгч нь шархдаж хоцоржээ.
Наймат охины ээж, 8 дүүгийнх нь хамтаар Суданаас зугтах замыг сонгожээ. Замд нь Суданы хагас цэрэгжүүлсэн "Шуурхай туслах хүчний" гишүүд отолт хийж, энгийн иргэдийг дээрэмдэж, хүчирхийлж, хөнөөж байв. Товчхондоо Наймат охины зам үхэгсдийн цогцсоор дүүрэн айдас дагуулах зам...
Ингээд Наймат охины гэр бүл Суданы хүчирхийлэл, өлсгөлөнөөс дүрвэсэн 900,000 гаруй хүнтэй нэгдэж Чадын Адре хуаранг зорижээ. Суданы их хямрал өлсгөлөнгийн улмаас нийт 13 сая гаруй хүн гэр орноо орхин дүрвэж, дэлхийн хамгийн том дүрвэгсдийн хямрал боллоо.
Адред Суданы иргэний дайны улмаас дүрвэсэн хүмүүст сар бүр хоол хүнс тараадаг.
Адре дахь түр хуаранд Найматын гэр бүл болон Суданаас ирсэн 200,000 орчим хүн хүнд хэцүү нөхцөл байдал, аймшигт өлсгөлөн, усны хомстолыг тэвчиж цанган байна.
Найматын ээж Хадижа Ишаг Абдулла 8-р сарын эхээр гэнэт өвдөж, 10 дахь хүүхдээ төрүүлжээ. Хадижа Ишаг Абдулла 10 хүүхдээ тэжээхийн тулд шар будаа тариалж хэдэн хоног явсан байна. Эргэн ирээд хоргодох байрандаа орж иртэл Наймат охин алхаж, ярьж чадахгүй, хоол унд идэж уугаагүй хэд хоносон байлаа...
Ээж нь Найматыг эмч бараадуулах гэтэл хүчтэй аадар бороо орж гарах аргагүй болжээ. Хил хязгааргүй эмч нар гэгдэх сайн дурын буяны эмнэлэгт хүргэхийн тулд дахин нэг өдөр хүлээх шаардлагатай болов. Арай ядан нэг өдрийг баран эмнэлэгт очтол Наймат охин халдварт сахуу өвчин тусч, хоолойд нь идээт бугалаа үүсжээ. Шингэнээ маш ихээр алдсан Наймат охиныг аврах гэж эмч нар хэрхэн тэмцэж байгааг ээж Абдулла нь цочирдон харж байлаа.
Наймат охин өвчнөө дийлсэнгүй. Бяцхан охин 8-р сарын 5-ны өдөр нар жаргахаас нэг цагийн өмнө амьсгал хураалаа. Түүнийг тэр оройноо их элсэн дундах нэгэн модны дэргэд оршууллаа.
Эмч нар Найматыг 8-р сарын 5-нд Адре хотын эрүүл мэндийн клиникийн тусгаарлах тасагт хүргэсэн ч, охин тэр өдрөө нас баржээ.
Наймат охины ээж охиноо өнгөрсний маргааш булшных нь дэргэд гашуудан сууна.
Суданд болж буй иргэний дайны хөлд энгийн иргэд ийнхүү үхэж үрэгдсээр... Дайн зөвхөн буудалцаан, бөмбөгдөлтөөр зогсдоггүй ажээ. Хамгийн гашуун сүүдэр нь өлсгөлөн, өвчин, дүрвэлт, ирээдүйд юу хүлээж буй нь бүрхэг хүнд хэцүү амьдрал байдаг. Дайн самууны үед эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ муу, өвчин тахал туслаа гэхэд удаан тарчилж, өлсгөлөн гээчтэй нүүр тулахад хоногийн уртыг ходоодоороо хэмжин зовсоор үхдэг билээ. Олон улсын аврах хорооны мэдээлснээр буюу албан мэдээллээр энэ хуаранд өвчин тахал, өлсгөлөнгөөр 15,500 хүн амиа алдсан хэмээн мэдээлсэн бол энэ тоо бодит байдал дээр 150,000-д хүрсэн гэх тооцоо бий.
Суданы дайнд дэд бүтэц тэр чигтээ сүйдсэн. Зам харгуй, газар тариалан, фермерүүд, эмнэлэг сургууль... юу ч үлдээгүй. Тус улсын 50 сая гаруй хүн амын тал нь өлсөж байна.
Суданы иргэдэд тохиох энэ өлсгөлөн бол 1980-аад онд Этиоп улсад болсон их өлсгөлөнгөөс хойшх хамгийн томд тооцогдож байна. Зүүн Чад дахь эмнэлгүүд хоол тэжээлийн дутагдалд орсон Судан хүүхдүүдээр дүүрчээ. Дарфур хотоос зугтаж буй дүрвэгсэд хоол хүнсгүй учраас л орон гэрээ орхин гарч байна. Өнгөрсөн наймдугаар сард Дарфур хот өлсгөлөнд нэрвэгдсэн бөгөөд тусламжийн байгууллагууд 222 мянга орчим хүүхэд өлсөж үхэх аюулд байгааг онцоллоо.
Дүрвэгч Адре дахь түр хуаранд оройн хоол бэлдэж байна
Дарфураас дүрвэсэн хүмүүст сар бүр хоол хүнс тараадаг
Чадын зүүн хэсгийн Табери тосгонд Баасан гарагийн залбирал хийхээр голдуу Суданы дүрвэгч эрчүүд модны дор цуглардаг.
Дүрвэгч Адре дахь хуаранд борооны дундуур явж байна.
Суданы дайныг мэдээж бүс нутагт нөлөөллөө тогтоох гэсэн их гүрнүүд удирдаж буй. Учир нь Судан алт болон бусад байгалийн баялагийн арвин нөөцтэй. Тиймээс Суданы алтны нөөцийг удирдах хүсэлтэй их гүрнүүд Суданыг дотроос нь хагалж засгийн газар нь төрийн эрхээ хагас цэрэгжсэн бүлэглэлд алдаж иргэний дайн гарсаар буй. АНУ-ын гол холбоотон Арабын Нэгдсэн Эмират улс Судан улсын “Шуурхай туслах хүчнийг” (RSF) буюу хагас цэрэгжсэн бүлэглэлийг зэвсэглэн дэмжиж харин Иран, Орос дайтаж буй талуудад зэвсэг нийлүүлж байна.
Зүүн Чад дахь дүрвэгсэд зовлонгоо илэн далангүй ярих юм. Масалит үндэстний нийгэмлэгээс ирсэн 24 настай дүрвэгч Жахвер Абдурахман хэлэхдээ, 2023 оны 5-р сард “Шуурхай туслах хүчний” дүрэмт хувцастай зэвсэгт этгээдүүд Эль-Генеина дахь гэрт халдаж хоёр эмээг нь нүдэн дээр нь буудан хөнөөгөөд цогцосуудыг нь шатаажээ. Харин Абдурахман Жахвер бүсгүйн толгой руу, эгчийнх нь өвдөг, гарт нь буудсан байна. Мөн Абдурахман Жахверийн зээ хүүг буудан хөнөөжээ.
Ингээд гэр бүлээ хөнөөлгөн өөрөө толгойдоо бууны шарх авсан Жахвер Абдурахман гэх эмэгтэй наймдугаар сард Чад улсын Фарчана дахь дүрвэгсдийн хуаранд иржээ.Толгойдоо буудуулах үедээ Абдурахман Жахвер жирэмсэн байжээ. Бага насны охиноо дагуулаад Суданаас Чад орохоор зугтав. Зам дүүрсэн үхсэн хүний цогцос үргэлжлэнэ. Салж зугатсан нөхөр нь замдаа амиа алдсан байна. Охиных нь аав, хайрт нөхөр нь шуурхай туслах хүчний цэргүүдийн отолтод орж буудуулсан гэж сүүлд хамт зугатсан хүмүүс нь дуулгажээ..
Абдурахман Жахвер дүрвэгсдийн хуаранд ирээд Адре дахь “Хил хязгааргүй эмч нар” -ын буяны эмнэлэгт хүргэгдэж шархаа эмчлүүлсэн ч тархиных нь баруун хэсэг саажжээ. Мөн үнэрлэх чадвараа алдаж, одоо ч толгой нь хүчтэй өвддөг байна.
Ахмед Абдурахман Ахмед Закариа, Халил Адам Халил, Абдулла Эль Хадж Абдулла нар зүүн Чад дахь дүрвэгсдийн хуаранд хамтдаа сууж байна.
Гурван залуугийн гэр бүлийг өнгөрсөн онд Шуурхай туслах хүчний зэвсэгт этгээдүүд буудан хөнөөжээ.
Адре дахь дүрвэгсдийн хуаранд майхан барьжээ.
28 настай Рашида Ибрахим Адам бүсгүй өөрийн түүхээ хуваалцав. 2023 оны зургадугаар сард шуурхай туслах хүчний дүрэмт хувцастай цэрэг түүнийг хүчирхийлжээ. Тухайн үед дүрвэгсдийн хуаранд халдлага болсон бөгөөд бүсгүй хуаранд орхисон эд зүйлсээ бөөгнүүлж байх үед нь 4 цэрэг ирж бүсэлсэн байна. Цэргүүдийн нэг нь бүсгүйд хандаж “Масалит охид манай араб хүүхдүүдийг төрүүлэх ёстой” гэж хэлээд нөгөө гурваараа хаалгаа сахиулсан байна. Тэр цэрэг бүсгүйг хоёр цаг шахам хорьж, дөрвөн удаа хүчирхийлжээ. Эцэст нь бүсгүйд эндээс яв. Эргэж битгий ир гэсэн байна...
Рашида Ибрахим Адам өнгөрсөн жил RSF-ийн дүрэмт хувцас өмссөн цэрэгт хүчирхийлсэн гэж мэдэгджээ.
8 настай Наима Мутеер Мухажар охин Фарчана дахь дүрвэгсдийн хуаранд зургаа даруулж байна. Шуурхай туслах хүчний зэвсэгт этгээдүүд түүнийг буудаж шархдуулжээ.
18 настай Абдулла Эль Хадж Абдулла арваннэгдүгээр сард гэртээ байх үед нь зэвсэгт этгээдүүд дээрэмдэхээр дайрч орж иржээ. Охины авга эгч болон төрсөн зургаан эгчийн хамт байж таарчээ. Тэдэнд цэргүүдэд өгчихөөр юм юу ч байгаагүй. Гэтэл цэргүүд Абдулла Эль Хадж Абдулла охины гуя руу буудсан байна. Нагац эгч охины шархыг нь цэвэрлэж, зүүн Чад руу дүрвэх замдаа нуруун дээрээ үүрэн явжээ. Амь дүйн ирэх тэдний замд мөн л цэргүүд отож, хамт явсан дөрвөн хүүг шархдуулжээ. Цэргүүд гар утас, ачаа тээш гээд авч болох бүхнийг хамж явжээ. Охин Адре дахь Хил хязгааргүй эмч нарын эмнэлэгт очоод бэртсэн хөлөө тайруулсан байна. Абдулла ирээдүйд хөлбөмбөгчин болохыг мөрөөддөг байжээ. Харин одоо тэрээр хиймэл хөлөө хүлээх зуур утсан дээрээ хөл бөмбөгийн видео тоглоом тоглож байна.
АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Антони Блинкен хэлэхдээ, Шуурхай туслах хүчний болон засгийн газрын хүчин хоёулаа Суданд дайны гэмт хэрэг үйлдэж байна. Хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг, тэр дундаа хүн амины хэрэг, хүчингийн хэрэг тоогоо алдаж байна.
Адре дахь дүрвэгсдийн хуаранд эмэгтэйчүүд тоосго зөөж мөнгө олдог байна.
Үсчин Адре дахь лагерьт үйлчлүүлэгчийнхээ үсийг засаж байна
Дарфурын эмэгтэйчүүд Судан болон зүүн Чадын хилийн ойролцоо үерт автсан бүс нутгийг явганаар туулж байна
Дэлхий нийтээрээ олон мөргөлдөөн дайнтай нүүр тулж байна. Орос-Украин болон Ойрх Дорнодод хурцадмал байдал хэвээр тул энгийн иргэд ч харгислалд өртөж байна. Үхэл, өлсгөлөн, хямрал олны анхаарлыг татсан мэдээллүүд ч Суданы дайныг зогсоож үл чадна.
АНУ-ын Суданы асуудал эрхэлсэн тусгай элч Том Перриелло хэлэхдээ Судан улс дэлхийд “үл үзэгдэгч” мэт л оршиж байна. Судан улсын хямралын тухай дэлхийн хэвлэлүүд ч ховорхон бичих юм. Дэлхийн улс орнуудын ийм хайхрамжгүй байдлын өмнө Суданы дүрвэгсэд яах билээ. Адре дахь эмнэлэгт Дарфураас дүрвэн гарсан эрүүл мэндийн ажилтнууд, эмч нар сайн дураар ажиллаж байна. Тэд долоо хоног бүр хэдэн зуун өвчтөнийхөө хумхаа өвчнийг нь эмчлэх гэж зууралдаж байна.
Суданы эмч Фаиза Хамед Хангата, төвийн эмч, Испани эмч Лара Риверо Али нар архаг бронхит, септик шок болсон 10 настай Хайдара Атимыг эмчлэхээр оролдож байна. Харин хүүгийн аав Захариа Атим тэднийг харж зогсоно.
Чад улсын Метче дэх эмнэлэг. Хайдара хүү хэдхэн минутын дараа нас баржээ.
Бяцхан дүрвэгч Адре дахь Хил хязгааргүй эмч нарын эмнэлгийн яаралтай тусламжийн өрөөнд эмчлүүлж байна.
Наймат охиныг эргэн дурсъя...
10 насандаа амьсгал хураасан Наймат Ахмед охины гэр бүл түүнийхээ төлөө гашуудаж байна. Гэр бүл нь охины оршуулгад зориулж ямаа нядалжээ. Харин хөршүүд нь ямааны үнийг төлөлцөхөөр чадлаараа хандив өргөжээ. Мөн тэд булшин дээр хүндэтгэл үзүүлэн залбирцгаажээ.
Наймат охин үеийнхэн дундаа өндөр биетэй, багш болохыг хүсдэг байжээ. Гэр бүлийнхэн нь охиныг хөгжилтэй зантай, ах эгч нартаа болон гэрийн ажилдаа тустай байсан гэж дурслаа. Гэхдээ тэрээр ус зөөхөөс бага зэрэг зайлсхийдэг байсан хэмээн санаа алдацгаав.
Наймат охины 21 настай эгч Фардоус,
Тэр миний гутлыг өмсөж, үс шүршигч, утсыг минь нууцаар авч хэрэглэдэг байлаа. Би ч их бухимддаг байсан. Одоо харин маш их харамсаж байна. Дүү минь миний өвөрт унтдаг байсан даа.
Найматын ээж охиноо инээж, хошигнох дуртай “хөгжилтэй охин” байсан хэмээн дурссан юм.
Охин минь ээждээ дэндүү эелдэг ханддаг байлаа. Бас гуниглах үед минь үргэлж хамт байж, тайвшруулдаг байсан. Өглөө бүр нүдээ нээгээд хамгийн түрүүнд намайг хайна. Гэвч... Одоо тэр минь алга... Үүрд явчихсан....
